O pechowym czarnoksiężniku i smoku, całkiem poważnie, czyli "Jednym zaklęciem" Lawrence'a Watt-Evans

   Czy można zabić smoka, mając do dyspozycji tylko jedno zaklęcie? Czemu nie!

   „Jednym zaklęciem” czytałam już kilka razy, jednak ostatnio było to dobrych kilka lat temu, jeszcze za moich szkolnych czasów. Wtedy było to już stare tomisko, oprawione w twardą okładkę z pięknym obrazem maga i zamku na froncie. Od razu mnie wtedy przyciągnęło. Tymczasem, przeglądając ostatnio zawartość jednej z małych księgarenek, trafiłam na nowsze wydanie, i nie mogłam się oprzeć – mam zdecydowanie silny sentyment do niej, choć „nówka” już nie wygląda tak zjawiskowo – cienka, czarna książeczka.

   Głównym bohaterem jest Tobas z Telven, uczeń czarnoksiężnika i wielki pechowiec. Poznajemy go w chwili, gdy znany jest już w okolicy ze swojego pecha: żył niegdyś jak przysłowiowy pączek w maśle, nie musząc i nie chcąc robić nic pożytecznego, opłacany przez ojca-pirata. Do czasu. Bogaty ojczulek zginął, gdy jego statek – wraz z całym dobytkiem – został zatopiony przez pewnego demonologa przy próbie kolejnej napaści. Rodzina, nie zwlekając, wystawiła Tobasa za drzwi, więc ten, chcąc nie chcąc, musiał znaleźć jakieś zajęcie. Ale co można robić, nie potrafiąc właściwie nic? Jedyne, co siedemnastolatkowi się udało, to naciągnąć starego, zgrzybiałego maga, Roggita, na to, by przyjął go jako ucznia, choć stanowczo młodzieniec nasz przekroczył stosowny do tego wiek. Ale to nie koniec pecha. Staruszek, jak to bywa, umarł… spokojnie, we śnie, zdążywszy nauczyć swojego czeladnika tylko jednego, prostego zaklęcia. Do tego dochodzi pożar chatki, i tak otrzymujemy włóczęgę bez grosza przy duszy, który, odrzucony przez ziomków, idzie szukać szczęścia gdzie indziej. I tak trafia na werbownika, poszukującego „bohaterów”, którzy zabiją smoka… W nagrodę jest ręka księżniczki, posada na dworze i 1000 złotych monet. No któż by się oparł? Może ten, kogo straż nie ściga za spanie w bramach…

   Niektórym przyjdzie na myśl imię „Rincewind”. Ja na to odpowiem: coś jak Rincewind, tylko bardziej. Tobas z Telven nie jest naiwny, jest klasycznie i do bólu leniwy. Jedyne, czego w życiu chce, to żyć w dostatku, bez konieczności zbędnego męczenia się, przyzwyczajony do wygód, nie chce z nich zrezygnować. Rozważa wszelkie  możliwe sposoby: od zdobycia wiedzy czarnoksięskiej, naciągając innych czarnoksiężników niejako „na biedę”, po małżeństwo dla pieniędzy. Ta ostatnia opcja bawiła mnie najbardziej, już nawet nie przez to, że sam bohater ocenia siebie jako kompletnie nieatrakcyjnego, ale dlatego, że każda panna to przede wszystkim stan posiadania: czy może utrzymać z posagu dwie osoby, czy też  nie. Jednocześnie autor ujmuje to w sposób zupełnie nieprzesadzony, myśleniem materialistycznym, ale nie jednostronnym, tak, że skłania do zastanowienia, jak bardzo można się wczuć w myślenie osoby będącej w sytuacji Tobasa.

   A smok? Ano, smok jest, i to niemały. Straszy małe, ponure księstwo Dwomor, pali osiedla, zjada ludzi. Podobno nawet recytuje poezję. Osobom, którym temat wydaje się już oklepany i myślą, że znają z góry zakończenie, powiem: bestia to tylko pretekst, wstęp i przyczynek innych, ciekawszych wydarzeń.

   Tym, co sprawiło, że mam do tej powieści aż taką sympatię, jest magia. Czarnoksiężnicy, czarownicy, demonolodzy, wiedźmy; zaklęcia, które wymagają gestów i składników do wykonania, które można zepsuć niedokładnością czy krzywo ułożonym palcem – to klasyka gatunku. Klasyczna tak, że aż już niespotykana, i nie sposób nie uśmiechnąć się, czytając, na przykład, o czarze służącym do otwierania słoików, przywołującym straszliwego demona, który ów słoik odkręca ze wszelkimi efektami specjalnymi, i znika. Coś pięknego.

   Nie brak jednak książce i słabych stron. Styl pisania autora jest prosty, wręcz momentami skrótowy, zwraca się na to uwagę zwłaszcza przy opisach krajobrazów lub postaci, które zdecydowanie mogłyby być barwniejsze i bardziej szczegółowe. Smok jest duży, dziewczyna ładna i bogata lub nie, i to tyle, żadnego rozwodzenia się nad zaletami lub wadami. Styl taki pasuje do postaci Tobasa, ale do klimatu powieści – już nie bardzo. Lawrence Watt Evans pisze głównie krótsze opowiadania, a jego dorobek liczy ich ponad 100, z czego bodaj tylko 5 zostało przetłumaczone na język polski, a i to nigdy nie zdobyły u nas większego uznania. A szkoda. Chętnie przeczytałabym któreś z jego późniejszych dzieł – „Jednym zaklęciem” powstało prawie 30 lat temu.

   Rzecz, o której chciałam jeszcze wspomnieć, to sposób, w jaki autor zakończył wątki: nie w samej powieści, lecz w dopisku po niej. Mam mieszane uczucia co do takiego rozwiązania: z jednej strony, jest to fajny zbiór ciekawostek, łącznie z wyjaśnieniem wielu pobocznych sytuacji , i dodaje to pewnego specyficznego charakteru, a z drugiej… dlaczego nie w samej powieści? Co stało na przeszkodzie, by, na przykład, pochodzenie i motywacje którejś z postaci wyjaśnić gdzieś po drodze, w tej sposób dając jej samej przecież więcej życia?

   „Jednym zaklęciem” to książka, którą z całą pewnością można polecić wielbicielom klasycznego fantasy, wielbicielom legend arturiańskich, a także tym, którzy szukają przyjemnego, lekkiego czytadełka w klimacie. Nie jest to literatura wysokich lotów, ale ma swój urok, który nic nie stracił z biegiem czasu. Razem, daje to powieść, którą warto znać.

Dane ogólne:
Tytuł oryginału: With a single spell
Autor: Lawrence Watt-Evans
Wydawnictwo: Mag
Rok wydania polskiego: 2001
Ilość stron: 261